کلات نادر

کلات از توابع مشهد می‌باشد و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی خود در تمام طول تاریخ مورد توجه بوده است. از کلات و چرم در شاهنامه فردوسی در داستان فرود پسر سیاوش بارها نام برده شده است و پس از آن در متون تاریخی دیگری مثل تاریخ یمینی، حبیب‌السیر و میهمان‌نامه بخارا و سفرنامه از کلات یاد شده است. شکل کلات که به واسطه احاطه شدن در میان کوه‌ها به حصاری می‌ماند، همیشه توجه سلاطین و امرا را جلب کرده است؛ چنانچه تیمور هفده بار سعی در فتح این قلعه طبیعی داشته ولی ناموفق مانده است. کلات در شمال شرقی کوه‌های هزار مسجد واقع است.

 طول حصار طبیعی 12×36 کیلومتر و ارتفاع آن حدود 200 متر از سطح جلگه می‌باشد. کلات به واسطه چند دربند یا راه ارتباطی به خارج مرتبط می‌شود. این دربندها شامل: دربند ژرف، قرانلو، ارغونشاه و دهچه است، و هر کدام دارای استحکامات دفاعی نیز بوده‌اند. بخش کلات شامل تعداد زیادی روستای آباد است که از میان آن‌ها لایین، چرم، ژرف، قلعه نو و خور را می‌توان نام برد. نژاد مردم این منطقه مختلف است و در میان آن‌ها طوایفی از عرب، کرد، کرمانشاهی، لر، ترک و ترکمن وجود دارد. این طوایف اغلب به خاطر مرز داری توسط نادرشاه و دیگران به این منطقه کوچانده شده‌اند.

آب و هوای کلات در زمستان سرد و در تابستان‌ها معتدل می‌باشد. کلات دارای رودخانه‌های متعددی است که همه از کوه‌های هزار مسجد جاری می‌شوند و در مسیر خود باغات میوه و کشتزارهای برنج را آبیاری می‌کنند. از میان این رودخانه‌ها اغلب فصلی‌اند می‌توان به رودخانه‌های لایین، چرم‌سو، ایسیق‌سو، و علی بولاغ ژرف و قلعه نو اشاره کرد. کوه‌های هزارمسجد در این منطقه با بیشترین ارتفاع خود در قله 3200 متری آن، دارای سنگ چین به شکل مناره و ستون است. طبیعت این منطقه بکر و دست نخورده و زیستگاه انواع وحوش می‌باشد. مردم در منطقه کلات بیشتر به دامداری مشغول‌اند و تولیدات آن‌ها بیشتر پشم و پوست، لبنیات، و برنج است. فاصله کلات تا شهر مشهد 145 کیلومتر می‌باشد.

::: آثار تاریخی کلات :::

:: عمارت خورشید

عمارتی هشت ضلعی و سه طبقه است و در میان باغی با جوی‌ها و خوص‌های متعدد قرار داشته و به روایت متون دوره قاجار پیش از آن که کاخی برای امرای جلایر باشد، که مدتی را در کلات زیسته‌اند، مقبره نادر بوده و به دستور وی ساخته شده است. دور تا دور بنا شامل هشت ایوان و دو ورودی است که به اندرونی‌های متعدد وصل می‌گردد. نمای ساختمان با سنگ قهوه‌ای خوشرنگی تزیین شده که روی سنگ‌ها، حجاری‌هایی از نقش گل و میوه‌های گرمسیری ایجاد شده است، این سنگ‌ها ظاهراً به دستور نادر از آذربایجان و مراغه بدین محل حمل شده است. در قسمت‌های شرقی بنا تصویری بر دیوار نقاشی شده و دور تا دور قسمت داخلی نیز با آیات سوره «عم‌ یتسائلون» و نقاشی‌های دارای طلاکاری مزین شده است. زیرزمین تاریک قصر به محل خزانه‌های نادر و احتمالاً زندان‌هایی موقتی یا محل دفن اختصاص داشته است و بعد از طبقه هم‌کف، 66 ستون سنگی به شکل نیم استوانه طبقه سوم را تشکیل می‌دهند که شاید ساقه گنبدی باشد که ساخته نشده است.

:: مسجد کوه‌گنبد

این مسجد را از کارهای دوران سلجوقی می‌دانند و نادرشاه هم قسمت‌هایی از آن را ساخته است. گنبد ساقه بلندی دارد که برگرداگرد آن سوره قرآن نوشته شده است. کاشی‌های آن زرد، آبی، سرمه‌ای، سفید و قهوه‌ای رنگ است. گنبد دو پوشه‌ دارد و کاشی کاری روی آن تقریباً از بین رفته است. فضای زیرگنبد دارای هشت ضلع به طول 4 متر است. سنگ گوری با تاریخ 1246 در این قسمت دیده می‌شود. صحن مسجد با ابعاد 19×27 مستطیل شکل است و دارای چهار ایوان بزرگ می‌باشد. ایوان ورودی دارای سنگ نوشته‌ای است که با نام تعمیرکننده آن که از خاندان جلایر است، حکاکی شده است.

:: کتیبه‌ نادری

این کتیبه در مدخل دربند ارغونشاه قرار دارد. سنگ نوشته‌ای با شعر ترکی از «گلبن افشار» و در ثنای نادر پسر شمشیر. ارتفاع کتیبه از سطح رودخانه 15 متر است و متن شعر دارای 24 بیت بوده و با حمد خدا شروع می‌شود.

:: برج‌های نادری

این برج‌ها از گل، سنگ و آجر و برای نگهبانی و کنترل رفت و آمد مردم به داخل قلعه ساخته شده‌اند. تاریخ بنای آنها در فاصله سال‌های 1155 و 1160 است. ارتفاع برجی که در کنار دربند ارغونشاه قرار دارد از کف رودخانه به 40متر می‌رسد.

به غیر از برج‌های متعدد، کتیبه، عمارت خورشید و مسجد کبود، کلات دارای آثار تاریخی فراوانی می‌باشد. دروازه‌های متعدد ورودی و دربندها، آب انبارهای تاریخی که در روستای خشت ساخته شده‌اند، 365 حوض آب، و سد نادری و لوله‌های سنگی آب قره‌سو که در طول حدود 12هزار متر به شکل لوله ساخته شده‌اند و آب قره‌سو را به عمارت خورشید سرازیر می‌کرده‌اند از جمله این آثار است. در ازای هر سنگ بین 30 تا60  سانتی‌متر و قطر دایره آن یک متر است.